134 Πείραμα

2

Περίληψη

 Το Κοχλιακό Εμφύτευμα (Κ.Ε.) χρησιμοποιείταιως θεραπευτική μέθοδος της μεγάλης κορύφωσης -περίπου 20 ετών. Οιυποστηρικτές των Κ.Ε. πιστεύουν ότι η κωφωσήείναι μια αναπηρία και θα πρέπειναγίνουν τα πάντα για να μπορέσουν οιάλλοι να ζήσουν την λιγότεροπεριοριστική ζωή με τη μεγαλύτερη δυνατή πείρα.

σοστό ελευθερίας και ευκαιριών. Αντίθετα,

οι κωφοί ακτιβιστές και οι ακουόντες υποστηρικτές τους θεωρούν το Κ.Ε.

σαν ένα μέσο αποκατάστασης, αλλά

σαν ένα εργαλείο που δεν αυξάνει τις ευκαιρίες των κορώφων, θα μειώσει τοναριθμό τους και θα θέσει σε κίνδυνο τοντρόπο ζωής τους.Η τοποθέτηση Κ.Ε. σε παιδιά προϋποθέτει τηνσυναίνεση των γονέων τους.Οιγονείς και η ειδική επιτροπή κοχλιακώνμεταμοσχεύσεων (χειρουργός ωτορινολα-

ργγολόγος, ακουολόγος, ψυχιατρος 

και λογοθεραπευτής) που θα επιλέξειτο Κ.Ε. ως θεραπευτική μέθοδος για τοπαιδί θα πρέπει να καθοδηγούνται απόδύο βασικές αρχές: α)σε σχέση με τηναυτοπροσδιορισμό καιβ) την ανιδιοτελήςσημασίαγια τηνευημέρία του.

 λέξεις κέιδιά:

κοχλιακά εμφυτεύματα,

κοχλιακή εμφύτευση, κώφωση, ηθικά δι

-

 λήμματα.

Εισαγωγή

Υπάρχουν δύο αντίθετες απόψεις γιατα κοχλιακά εμφυτεύματα (Κ.Ε.) πουξεχωρίζουν. Οι υποστηρικτές των Κ.Ε. οι πιθανοί λόγοι για τουςοποίους η κώφωση είναι μια αναστροφήκαι θα πρέπει να γίνουν όλαγια να μπορέσουν οι πολίτες να ζήσουντη λιγότερο περιοριστική ζωή με τομεγαλύτερο ποσοστό ελεύθερης και ευκαιρίας. Όσοι είναι υπέρ των Κ.Ε.είναι και υπέρ της χρήσης παραδοσιακώνενισχυτών, για όσους μπορούν να τουςβοηθήσουν, καθώς και για τηνανάπτυξη του γραπτού και προφορικού τηςελληνικής γλώσσας. Αυτή η ομάδαπιστεύει ότι είναι καλύτερα να ακούσεικανείς από το να είναι ελεύθερος και ότιη ικανότητα αποτελεσματικής επικοινωνίαςνία δίνει ένα πλεονέκτημα στο άτομο

στην κοινωνία μας. Κανένας συνήγο-

ρος των Κ.Ε. δεν πιστεύει ότιη επιχείρησηπρέπει να είναι υποχρεωτική γιαόλους τους κωφούς. Είναι μια απόφασηπου πρέπει να πάρει με βάση την

επιθυμία κάθε κώφου να συμμετάσχει

όσο το δυνατόν περισσότερο στην πολιτική της πλειοψηφίας. Όταν αυτό τοάτομο είναι ένα παιδί που δεν είναι σεθέση να πάρει μια τέτοια απόφαση, θεωρείταιηθική η απόφαση να ληφθείαπό ενημερωμένους γονείς, όπωςσυμβαίνει σε όλες τις επεμβάσεις. Οιυποψήφιοι των Κ.Ε. είναι και ακουσώνκαι κωφά άτομα.Η αντίθετη άποψη υποστηρίζεται απότους κωφούς ακτιβιστές και τους ακτιβιστές τους υποστηρικτές. Αυτά τα άτομαδε θεωρούν την Κ.Ε. σαν ένα τρόπο

αποκατάστασης, αλλά σαν ένα εργαλείο

οι οποίες δεν αυξάνουν τις ευκαιρίες των κομη-πών, θα μειώσουν τους αριθμούς τους και θααπειλήσει τον τρόπο ζωής τους.

Ιστορικό υπόβαθρο

 Το Κοχλιακό Εμφύτευμα (Κ.Ε.) χρησιμοποιείταιως θεραπευτική μέθοδος της μεγάλης βαθμού διαβήτη - κω-

φωσης περίπου 20 χρόνια. Δεδομένα-

να συλλέχθηκαν από εκατοντάδες ασθενείς προγλωσσικά κωφούς αυτήτη χρονική περίοδο δείχνουν ότι τομεγαλύτερο μέρος αυτής της ομάδας είναιικανό να αναγνωρίσει λέξεις χωρίς οπτικό βοήθημα και η επικοινωνία έχει

βελτιώστε σε όλους τους χρήστες Κ.Ε. Δε-

τα οποία δημοσιεύθηκαν πρόσφαταδείχνουν ότι οι ενήλικες χρήστες Κ.Ε.είναι ικανοί να αναγνωρίσουν το 78% τωνπροτάσεων ανοιχτού συνόλου με οπτικέςπληροφορίες

1

. Τα Κ.Ε. είναι τώρα μιαευρέως αποδεκτή και χρησιμοποιούμενημέθοδος αποκατάστασης για τη μείζονανευροαισθητικήβαρηκοΐα σε ενήλικες που έχουν χάσει την ακοήτους μετά την ανάπτυξη του γλωσσομάθειας.Η χρήση Κ.Ε. σε παιδιά δεν έχει ακόμη αποκτήσει τοίδιο ποσοστό αποδοχής.Ανάμεσα σε αυτούς που αμφισβητούν

η εμφύτευση σε παιδιά βρίσκονται

ιατροί, παιδαγωγοί, ακοολόγοι, γονείς και μέλη της κοινότηταςτων κωφών. Οι

ανησυχίες τους δικαιολογημένα περιλαμ-

β) η έλλειψη ειδικού αποτελέσματος από τηνμακροχρόνια ηλεκτρική διέγερση, οκίνδυνος που υπάρχει σε όλα τα εγχειρίδια,

από την αναισθησία, τη μόλυνσηή την ιατρική ανικανότητα, την αβεβαιω-

τοτέα του Κ.Ε. παρέχει επαρκείςακουστικές πληροφορίες για την ανάπτυξητης ομιλούμενης γλώσσας, τουςαυξημένους κινδύνους από την μέση ωτίτιδα

των παιδιών και των πιθανών παρενεργειες 

της και των ηθικών ανησυχιών σχετικά μετην απόφαση για τη χειρουργικήεπέμβαση που αλλάζει σημαντικά τη σχέσηενός ατόμου με τον κόσμο της.Γι αυτό, το κύριο ερώτημα που

παραμένει αναπάντητο είναι ηθικό: «Ποι-

ο οποίος έχει το δικαίωμα να πάρει μιααπόφαση για τα Κ.Ε. σε μικρά παιδιά; ». Αυ-

Ηθικές διλήμματαστην κοχλιακή εμφύτευση

Γ. ΚΥΡΙΑΦΙΝΗΣ

1

 , Σ. ΑΗΔΟΝΑ 

2

 , Δ. ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ

3

 , Β. ΒΙΤΑΛ 

11

Ιατρός ΩΡΛ,

2

 Λογοπαθολόγος - εκπαιδευτικός,

3

 Λογοθεραπευτής - ειδικός παιδαγωγός, Κέντρο Κοχλιακών Εμφυτεύσεων ΑΠανεπιστημιακής ΩΡΛ Κλινικής, Γ.Π.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκης 

 Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλή & Τραχεία: τεύχος 28, Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2007, σελίδες 32-37 

 

το ερώτημα βρίσκεται στο επίκεντρο

ηθικών διαφωνιών στην κοχλιακή εμφύνη-

τσω παιδια. Αυτό το θέμα φέρνει σεσύγκρουση τα μέλη της κοινότητας των

κωφών και των ακουσών υποστηρικτών τους 

της κουλτούρας των κωφών με αυτούς 

που είναι υπέρ της πλήρους συμμετοχής 

των κωφών στην κουλτούρα τηςπλειοψηφίας. Εκτός αυτού, δημιουργεί έντονηαντιπαράθεση σε σχέση με ταανθρώπινα δικαιώματα και τη διατήρησητης κουλτούρας των κοόφων.Μετά την διάγνωση της μεγάληςβαθμίδας παιδικής ηρεμίας, οι γονείς ει-

σέρχονται σε μια πολύπεριπλεγμένη λαβύρινθο μέσα στην οποία ο

στόχος τους είναι να αποκτήσουν, νααφομοιώσουν και να αναλύσουν πλη-

ροφορίες από όλες τις διαθέσιμες πηγές.

Η απόκτηση ολοκληρωμένων και αμερόληπτωνπληροφοριών σχετικά με τις διαθέσιμεςεπιλογές για τα νεογέννητα παιδιά καιτις οικογένειές τους εξακολουθεί να αποτελείπρόβλημα και η εκπαίδευση παιδιών με θύματαεξακολουθεί να βασίζεται στηνπροσωπική κλίση και τη χαρά του ατόμουπου παρέχει συμβουλευτική καθοδηγώντας τηνοικογένεια.

Αντίθετες φιλοσοφίες για τηνκώφωση

Παρά τις διαθέσιμες επικοινωνιακές 

και εκπαιδευτικές μεθόδους γιαπαιδιά, στην πραγματικότητα υπάρχουν

χουν δύο ιδεολογίες. Η πρώτη βασίζεταιστην ιδέα ότι η κωφωση είναι μια αναπη-

ρία. Ως αναπηρία ορίζεται «η αποτυχίανα φτάσει κάποιος σε ένα αναμενόμενοεπίπεδο λειτουργίας»

2

ή η κατάστασηπου δημιουργείμια«περιορισμό στηνλειτουργική ικανότητα»

3

.Αν η κωφωση θεωρείται αναπηρία, τότε ηαπόκλιση είναι καθαρά θέμααντίληψης. Οι οπαδοί της θεωρίας ότι η κω-

η φώτιση είναι αναπηρία παραπέμπουνσε έρευνες όπως αυτή που έγινε στο

Καλιφόρνια Τμήμα αποκατάστασης,

συνδέει ΤΗΝ που κώφωση ΜΕ ΤΑ χαμηλό-τερα μορφωτικά ΕΠΙΠΕΔΑ,χαμηλότεροΤοΟικογενειακό Εισόδημα,χαμηλότερο ποσοστό Εργασίας, χαμηλότερο Τοποσοστό Τεχνικών επαγγελμάτων ΚΑΙ ΤΗχαμηλότερη αυτοεκτίμηση ΓΙΑ ΤΗΝ ποι-ότητα Της Ζωής ΣΕ σχέση Ψάχνει ΜΕ Άλλεςανα-πηρίες 

4

. Επιπλέον, το επιχείρημα ότι ηαφοσίωση είναι αναπηρία υποστηρίζεταιαπό το κόστος που έχει για την κοινωνία.

Στην Αμερική, έχουν δαπανηθεί 121,8δισεκατομμύρια δολάρια στην εκπαίδευση, 2,5

δις δολάρια το χρόνο στην χαμένη πα-

τη ραπικότητα του εργατικού δυναμικού

και πάνω από 2 δισ δολάρια το χρόνογια το κόστος της ισότιμης πρόσβασης, τωνεπιδομάτων αναπηρίας και άλλωνδικαιωμάτων

5

. Η εκπαίδευση του παιδιού στηνένα

οικοτροφείο έχει υπολογιστεί ότι κοστίζει

περίπου 429.000 δολάρια καθ 'όλη τηδιάρκεια της φοίτησής του σεσύγκριση με τα 9.000 δολάρια εκπαίδευσης σε μια κανονική τάξη

6

. Παρ 'όλα αυτά,το προϊόν μιας τόσο δαπανηρής εκπαίδευσηςέχει μια μέση επίπεδη ανάγνωσησαν την τρίτη τάξη δημοτικού καιαπασχολείται (αν εργάζεται) σε έναχαμηλό σημείο. Από την άλλη, οι οπαδοί της κλοφώσεως σαν μια φυσιολογικήαντίθετη διάσταση θεωρούν τοεκπαιδευτικό σύστημα υπεύθυνο για τέτοιου είδους 

στατιστικά, που προσπαθούν να αναγκάσουν-

σουν τους κω

φουνά να γίνουν ακούοντες παρά να τους εκπαιδεύσουν κατάλληλαστη μητρική τους νοηματική γλώσσα. Πιέστεότι αν υπάρχουν μεταφραστές,οι σύντροφοι είναι ικανοί να εργαστούν και

με την κατάλληλη τεχνική υποστήριξη

το άτομο μπορεί να γίνει πιοαυτóνομο. Δυστυχώς, υπάρχουν σημαντικέςεπιπτώσεις σχετιζόμενες με αυτές τιςπρονομίες και η αμεροληψία μετην οποία παρέχονται τέτοιες ενισχύσεις σε άτομα που δεν θεωρούν ότι είναι άτομα με ειδικές ανάγκες μπορεί νααμφισβητηθεί από άλλους εργαζόμενους.Ο γονέας που θαυιοθετεί την φιλοσοφίαότι η κωφωση είναι αναπηρία, παίρνειτην απόφαση να παράσχει στο παιδί του όλα τα διαθέσιμα μέσα για να ξεπεράσει τηνετερονο- μική περιορισμό καινα την καταστήσει ικανή να αναλάβειενεργό και παραγωγικό ρόλο στην κοινωνία.Θα επιλέξει να εκπαιδεύσει το παιδί σανμέλος του κόσμου των ακουστικών,με απαραίτητη την ανάπτυξη τηςπροφορικής γλώσσας και των επικοινωνιακώνικανοτήτων. Θα παράσχει στο παιδί της την καλύτερη διαθέσιμη ενίσχυση γιατην ακοή του και θαεπιδιώκει εκπαιδευτικέςεπιλογές που περιέχουν την παιδαγωγικήεκπαίδευση, ενώ ο απόλυτος στόχος του θα είναι η πλήρης ενσωμάτωση τουπαιδιού στην κουλτούρα και στηζωή της οικογένειας. Αυτή η φιλοσοφίαοδηγεί τους γονείς τους ναεξετάσουν την επιλογή του Κ.Ε. Το Κ.Ε.μπορεί να είναι κατάλληλος ή ακατάλληλοςαλλά πρέπει να θεωρείταιεφαρμοστέο.Η δεύτερη φιλοσοφία βασίζεται στηνιδέα ότι η κωφωση δεν είναι αναπηρίααλλά μια φυσιολογική ανθρώπινηαπόκλιση. Οι οπαδοί αυτής της φιλοσοφίαςπιστεύουν ότι η αφοσίωση υπερβαίνει τιςδεσμούς της οικογένειας καιτοποθετεί το παιδί αυτόματα σε ένα ξεχωριστόη κοινωνική δομή, η κοινότητα τωνκωφών. Σαν μέλος αυτής της κοινότητας, το παιδί δεν έχει κάποια αναπηρίανα ξεπεράσει αλλά, αντί αυτού, θαπρέπει να του επιτρέπεται να μεγιστοποιεί την υπολειπόμενη ηχητική του ικανότητα. Η βελτίωσητης όρασης μπορεί και ναμηνεπιδιωχθεί. Η κύρια επιλογή είναι ότι η γλώσσατου παιδιού πρέπει να είναι ηΕλληνική Σημασία, η φυσική γλώσσα τωνοπαδών. Η συμμετοχή στην κουλτούρατων κοόφων είναι πολύικανοποιητικήκαιανταποδοτική για τα μέλη της.Εκεί βρίσκονται ηηρεμία της επικοινωνίας, οικοινές εμπειρίες και η κοινωνική επαφήπου δεν μπορούν τόσο εύκολα ναέχουν στηνακουστική πολιτισμό. Οι γονείς πουκάνουν αυτή την επιλογή για τα παιδιάτους δεν εξετάζουν την λύση με τοκοχλιωτό μόσχευμα.

Ο συμβιβασμός 

Η Ολική επικοινωνία αναπτύχθηκε

Τα Κ.Ε. είναι τώραμια ευρέως αποδεκτή και χρησιμοποιούμενη μέθοδοςαποκατάστασης γιατο μεγάλο βαθμόνευροαισθητήριων δυσκολιώνσε ενήλικες που έχασαντην ακοή τους μετά τηνανάπτυξη της ομιλούμενης γλώσσας. Η χρήση Κ.Ε.σε παιδιά δεν έχει ακόμη αποκτήσει τοίδιοποσοστό αποδοχής.

 

ως ένα συμβιβασμό μεταξύ εκείνωνπου ήταν υπέρ της προφορικήςεπικοινωνίας και αυτώ

η οποία ήταν υπέρ της νοηματικής επικοινωνίας. Στην θεωρίατης, η Ολική Επικοινωνίαχρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις π.χ. σήματος, χειρονομίας, χειρισμού και ακουστικήςώθησης για την προώθηση της ταχείαςανάπτυξης της επικοινωνίας. Μία και η ΕλληνικήΝοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) δενέχει κανένα προφορικό αντίστοιχο, οιδάσκαλοι που υποστηρίζουν ότιχρησιμοποιούν και αντιλαμβάνονταιταυτόχρονα τις περισσότερες φορέςχρησιμοποιούν μια μορφή νευματικής μαζί με την κατακερματισμένη ελληνική γλώσσα. Ως αποτέλεσμα,τα παιδιά στα προγράμματα της Ολικής Επι-κοινωνίας δεν είναι τέλεια ούτε στα ΕΛΛΗΝΙΚΑούτε στο ΕΝΓ και βρίσκονται κάθεμέρα. Τα παιδιά που εκπαιδεύονταιπροφορικά, καθώς καιαυτά που διδάσκονται σταπρογράμματα Ολικής Επικοινωνίας μπορούν νασυμμετάσχουν στο κοινό των παιδιών ως ενήλικες. Μπορεί,

επίσης, να επιλέξετε να γίνουν μέ-

ο κόσμος των κωφών, απορρίπτοντας τηνσυμμετοχή στην κοινωνίατων ακουσμών. Αυτά τα άτομα μπορούννα συνεχίσουν να χρησιμοποιούντα ακουστικά τους βοηθήματα ή καιόχι, τα οποία είναι αποδεκτή αλλάόχι βιώσιμη επιλογή στην κοινωνία τωνοπαδών. Παρ όλα αυτά, όσοι έχουνΚ.Ε. γελοιοποιούνται καιαπορρίπτονται

7

. Αναγκάζονται να σταματήσουννα χρησιμοποιούν το όργανο και νακρύβουν την ύπαρξή του για ναγίνουν αποδεκτά στην κοινωνία

των κωφών. Παραπάνω από το

Το 75% των παιδιών που φοιτούν σταοπωροπωλεία βρέθηκε ότι δενχρησιμοποιεί όλα τα βοηθήματα

8

, πολύ περισσότεροαπό τα παιδιά σεκανονικές σχολές.

Λήψη αποφάσεων με βάση τηνηθική

Εφόσον η θεραπευτική επιλογή πουαναφέρεται εδώ είναι η Κ.Ε.,

κεντρική διαδικασία λήψης αποφάσεων για την επιλογή

γή αυτή. Δύο σημαντικά ερωτήματαπροκύπτουν σε σχέση με αυτή τηδιαδικασία.α) Ποιος θα πρέπει να πάρει τηναπόφαση για το παιδί καιβ)με βάση ποια κριτήρια θα πρέπει ναληφθεί μια τέτοια απόφαση.

Η κοινότητα των κωφών και η απόψήτης 

Η πιο έντονη αντίρρηση για τηνχρήση Κ.Ε. σε παιδιά δημιουργήθηκαν πρόσφατααπό ορισμένους άνδρες, μέσαστην κοινότητα των ομόφωνων, πουορίζουν τους εαυτούς τους ως μέλητου «κόσμου των οπαδών»

9.

Βρίσκουνότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ αυ-

τών και άλλων κοόφων ατόμων,

βασισμένη στην πίστη τους ότι η κωδικοποίησηείναι ουσιαστικά μια φυσιολογικήανθρώπινη απόκλιση και όχι έναέλλειμμα ή ιατρική περίπτωση πουχρήζει θεραπείας. Εκφράζουν την ίδιαεπιθετική υπερηφάνεια για την αποτυχίατους όπως κάνουν άλλοι για τιςεθνικές τους καταβολές.Οι κοινωνιολόγοι που έχουν μελετήσειτην κοινότητα των δήμων εξηγούν ότιγια την επίτευξη της συμμετοχής σε μιατέτοια κοινότητα πρέπει ναπληρούνται διάφορα κριτήρια

10

. Το πρώτο και

σημαντικότερο είναι η αποκλειστική

χρήση της νοηματικής επικοινωνίας.Δεύτερον, θα πρέπει ο συμμετέχων ναμοιράζεται την εμπειρία της κωφωσης. Τέλος, το άτομο θα πρέπει νααναγνωρίσει τον εαυτό του ως μέλος της κοι-νοή των κωφών. Οι περισσότερες φορές αυτές οι τρειςιδιότητες έχουν τις ρίζες τους στις εκπαιδευτικέςεμπειρίες του ατόμου. Μέσα στηναπομόνωση των ειδικών προγραμμάτωνκαι των οικοτροφείων, το νοηματικόγίνεται ο πρωταρχικός σύνδεσμος με τους άλλους ανθρώπους. Στα μέλητης κοινότητας των δήμων προσφέρονταιτα πάντα από την καλλιστεία τηςομορφιάς των οπαδών ως Ολυμπιακοί αγώνες των ομόφωνων, μειώνοντας έτσι την ανάγκη

να συμμετάσχουν στον ακουσόν κό-

σμό, δημιουργώντας μια ανεξάρτητηκαι σφιχτά δεμένη κοινότητα.Ο δεσμός με την κοινότητα των κωφώνείναι τόσο δυνατός ώστε «για ναείσαι μέλος της κοινότητας των κοινοτήτωνπρέπει να σχετίζεις με τους κωφούς όλητην ώρα ... όχι μόνο κοινωνικά αλλά σεκάθε εκδήλωση της καθημερινήςζωήςσου.Τότε μπορείς να γίνεις μέλος της κοινότητας των κοόφων »

10

και επιπλέον«μερικοί άνθρωποι μπορούν να συμμετάσχουνστις δραστηριότητες τηςκοινότητάς τους αλλά δεν είναιενήμεροι. Τους ανέχονται παρ 'ότι δεν τους δέχονται ... ακολογικά είναι κωφοί αλλά κοινωνικά δεν είναι »

10

.Η δυνατή ταυτότητα με τον κόσμο τωνανθρώπων δεν γίνεται μέσω της οικογενειακήςπαράδοσης ή των αξιών της, όπως συμβαίνει με την κανονική ανάπτυξητων πολιτισμικών συνηθειών, αλλά μέσωτης οριζόντιας εκλαΐκευσης από άτομαπου στηρίζονται αποκλειστικάστη διάβρωση 

7

.

 Τα παιδιά είναιde facto μέλη της κοινότητας των κωφών;

 Τα παιδιά που γεννιούνται χωρίς να είναιήδη σε μια πορεία που δεν θαπρέπει να αλλάξει. «Υπάρχουν διαφωνίες για το αν οι ακουσμένοι γονείς έχουν τοδικαίωμα να μεγαλώσουν παιδιά πουείναι γλωσσικά και πολιτισμικά ίδια με αυτά. Διαφωνώ »

9

. Όλα τα μέλη τουκοινοτικού κόσμου πιστεύουνότι όλα τα παιδιά δεν ανήκουν στηνκοινότητα των αποστολών και θα πρέπει να«παραδοθούν» από τους γονείς τους για να πάρουν τη θέση τους σε αυτήν.Αντί οι συνηθισμένες αξίες να μαθαίνουνστις οικογένειες και να περάσουναπό γονιό σε παιδί, από γενιά σε γενιά

Παρά τις διαθέσιμεςεπικοινωνιακές καιεκπαιδευτικές μεθόδους για παιδιά χωρίς παιδιά,στην πραγματικότηταυπάρχουν δύο ιδεολογίες.Η πρώτη βασίζεται στηνιδέα ότι η κωφωση είναιμια αναπηρία. Η δεύτερηφιλοσοφία βασίζεταιστην ιδέα ότι η κωφωσηδεν είναι αναπηρία αλλάμια φυσιολογική ανθρώπινηαπόκλιση.