Ρήγας Φεραίος: «Αρκετό σπόρο έσπειρα...»

Irene Petrakaki

6 ώρες

«ΑΡΚΕΤΟ ΣΠΟΡΟ ΕΣΠΕΙΡΑ...»
Η αναμνηστική πλάκα με τη μορφή του Ρήγα Φεραίου στον Πύργο Νεμπόισα στο Βελιγράδι. Εκεί, σαν σήμερα, στις 24 Ιουνίου του 1798, βρήκε μαρτυρικό θάνατο ο μέγας εθνεγέρτης και οραματιστής μαζί με επτά συντρόφους του.

Ο Ρήγας στόχευε κυρίως στην εθνική αφύπνιση του υπόδουλου Ελληνισμού, την οποία θεωρούσε προαπαιτούμενη για την επιτυχία του απελευθερωτικού αγώνα. Στην Χάρτα του αποτυπώνεται η πρωτοποριακή πολιτική πρότασή του για τη δημιουργία -έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας- ενός και μόνο ομοσπονδιακού βαλκανικού κράτους, με το όνομα «Ελληνική Δημοκρατία», με επίσημη γλώσσα και παιδεία την ελληνική και με άκρα τα ευρέα όρια του Ελληνισμού, αρχαίου και μεσαιωνικού: από τη νοτιοανατολική Μεσόγειο μέχρι τον Δούναβη και από την Αδριατική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο.

Η Επαναστατική Προκήρυξή του ξεκινούσε με μια πολύ συγκεκριμένη αναφορά: «Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια διά να γλιτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαρύν αυτού ζυγόν, όλοι, λέγω... στοχαζόμενοι ότι ο Τύραννος, ονομαζόμενος Σουλτάνος, κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς, ελησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα... και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν...»

Έτσι, ο Ρήγας, μπορεί στην επανάσταση να είχε συμπεριλάβει όλους τους λαούς της Βαλκανικής, μπορεί να καλούσε σε εξέγερση κάθε καταπιεσμένο και αδικημένο λαό, ανεξαρτήτως καταγωγής και θρησκείας, το νέο ελεύθερο κράτος όμως που οραματιζόταν στο «πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς», θα είχε ελληνικό χαρακτήρα και θα προέκυπτε από επαναστάτες με ελληνική συνείδηση. Διότι, αλλιώς μάχεται ο άπατρις ραγιάς, ο σκλάβος που δεν γνωρίζει τις ρίζες του, κι αλλιώς εκείνος που νοιώθει τον δεσμό με τους ενδόξους προγόνους του και την υποχρέωση να διαφυλάξει ό,τι ιερό του κληροδοτήθηκε. Και, φυσικά, ο ευφυέστατος Ρήγας προσέβλεπε στον φιλελληνισμό των λαών της Δύσης. Αλλιώς θα αντιμετώπιζε η Ευρώπη του Διαφωτισμού την εξέγερση κάποιων αγροίκων και αγελαίων Βαλκάνιων κι αλλιώς την οργανωμένη εθνεγερσία των σκλαβωμένων απογόνων των παλαιών θρυλικών Ελλήνων.

Οι στίχοι του Ρήγα εξάλλου δεν αναφέρονται μόνο στην αποτίναξη του τυραννικού ζυγού. Αναφέρονται επίσης στο Γένος, στη Φυλή, στην Πατρίδα, στους αρχαίους προπάτορες και στη μίμηση των εκλεκτών ηρώων. Ο Ρήγας ήξερε πώς να εμψυχώνει και πώς να συγκινεί. Ήξερε καλά τον ρόλο που επιτελεί η αναφορά στις προγονικές εκείνες μορφές που χάραξαν την πορεία του τόπου. Στην κρίσιμη ώρα ανέσυρε από την Ιστορία το ηρωικό παρελθόν για να δώσει προοπτική κι ελπίδα σε έναν βασανισμένο λαό, κρατώντας τον γερά σε πολύ βαθιά θεμέλια και σε ακλόνητες βάσεις.

Σήμερα, βεβαίως, επιχειρείται ακριβώς το αντίθετο: να κλονιστούν τα θεμέλια και να αποκοπούν οι ρίζες. Ο εθνικός προσανατολισμός του Ρήγα συνήθως αποσιωπάται. Προβάλλεται μόνον ο διεθνιστικός, παραλλαγμένος κι αυτός κατά το δοκούν. Το δεύτερο εθνεγερτικό άσμα του, ο «Ύμνος Πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας», στον ήχο της Carmagnole της Γαλλικής Επανάστασης, δεν είναι τόσο γνωστό όσο ο Θούριος. Οι στίχοι του θα παρέπεμπαν σε έναν Ρήγα «προγονόπληκτο», «μυθοπλάστη», «εθνικιστή», «μεγαλοϊδεάτη» ή δεν ξέρω τι άλλο. Ορίστε τρεις επικίνδυνες στροφές:

Ἀλέξανδρε, τώρα νὰ βγῇς
ἀπὸ τὸν τάφον, καὶ νὰ ἰδῇς
τῶν Μακεδόνων πάλιν
ἀνδρείαν τὴν μεγάλην,
πῶς τοὺς ἐχθροὺς νικοῦνε,
μὲ χαρὰ στὴ φωτιὰ!

Ὁ Λεωνίδας ποῦ νὰ ζῇ
μὲ τοὺς τρακόσιους του μαζὶ,
νὰ ἰδῇ τὸν Σπαρτιάτη
πῶς ρίχνεται σὰν ἄτι.
τρώει, πατεῖ, ξεσχίζει
τὴν Τουρκιά, μπρὲ παιδιὰ!

Αὐτοὺς κ’ ἐμεῖς τοὺς θαυμαστούς,
ἥρωας κι ἄλλους ἐκλεκτούς,
ἄς μιμηθῶμεν τώρα,
μὴ χάνωμεν τὴν ὥρα,
ὅτ’ εἶναι πρόγονοί μας.
Στὴ φωτιά, μπρὲ παιδιὰ!

Τέτοιος όμως ήταν ο Ρήγας. Οικουμενικός και ελληνικός συγχρόνως, όπως ο Αλέξανδρος. Το ένα δεν απέκλειε το άλλο και, όποιος σήμερα του αφαιρεί αυθαίρετα τη μία ή την άλλη ιδιότητα, τον αδικεί κατάφωρα.

Για την ιστορία...
Τον Ρήγα κατέδωσε στην αυστριακή αστυνομία ο έμπορος Δημήτρης Οικονόμου για τον οποίον -σύμφωνα με τον Περραιβό- υπάρχουν ενδείξεις ότι είχε εισχωρήσει στην οργάνωση ως πράκτορας του Πατριαρχείου. Το καινοφανές ρεύμα του Διαφωτισμού και οι επαναστατικοί θούριοι που αποδέσμευαν τους ραγιάδες από τη δογματική αυθεντία του θρησκευτικού λόγου, θεωρούνταν πολύ επικίνδυνες ροπές από τους συντηρητικούς ιερατικούς κύκλους που εργάζονταν επιμελώς για τον έλεγχο του ποιμνίου τους επιδιώκοντας πάση θυσία την «οθωμανική ειρήνη».
Ο Ρήγας και οι επτά σύντροφοί του συνελήφθησαν και βασανίστηκαν σιδηροδέσμιοι μέχρι να φτάσει το σουλτανικό φιρμάνι για την εκτέλεσή τους. Τα σώματά τους δεν βρέθηκαν ποτέ, καθώς οι δήμιοι τα πέταξαν στον Δούναβη.
O θρύλος όμως, θέλει τον Ρήγα να διατυπώνει με δυνατή φωνή λίγο πριν την εκτέλεση, το αποτέλεσμα του αγώνα και την ουσία της θυσίας του:
«Αρκετό σπόρο έσπειρα...»