Οι Νι Πι ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό.., Γιώργος Χατζόπουλοςκαι Giorgos Hatzopoulos κοινοποίησαν ένα σύνδεσμο.
Κοινοποίηση
ικό πλαίσιο και τα πραγματολογικά στοιχεία του βιβλίου. Απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: "Πότε εμφανίστηκε η πειρατεία στο Αιγαίο;" "Τι την ευνοούσε;" "Σε ποιον ανήκε ένα πειρατικό πλοίο;" "Ποια η διαφορά πειρατών και κουρσάρων;" "Ποια ήταν η μοίρα όσων αιχμαλωτίζονταν και πωλούνταν ως δούλοι στα σκλαβοπάζαρα;"... ρίχνουν φως σε μία άγνωστη πτυχή της νεώτερης ιστορίας μας.
Το άρθρο γράφτηκε για να βοηθήσει τους αναγνώστες του Νι Πι ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό.., Γιώργος Χατζόπουλος να γνωρίσουν καλύτερα το ιστορικό πλαίσιο και τα πραγματολογικά στοιχεία του βιβλίου.
***
26 ερωτήσεις – απαντήσεις για την πειρατεία στο Αιγαίο
0
του Γιώργου Χατζόπουλου
με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου “Νι Πι ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό της ζωής” ΠΑΤΑΚΗΣ, Απρίλιος 2018
1. Πότε εμφανίστηκε η πειρατεία στο Αιγαίο;
Η πειρατεία στο Αιγαίο υπάρχει από τότε που εμφανίστηκε και το εμπόριο και όπως πολύ εύστοχα έχει γράψει η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ «η πειρατεία είναι ενδημική στη Μεσόγειο.»
Η πειρατεία στο Αιγαίο υπάρχει από τότε που εμφανίστηκε και το εμπόριο και όπως πολύ εύστοχα έχει γράψει η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ «η πειρατεία είναι ενδημική στη Μεσόγειο.»
2. Τι ευνοούσε την πειρατεία στο Αιγαίο;
Την πειρατεία στο Αιγαίο ευνοούσε: α) η γεωγραφική θέση του Αιγαίου και πιο συγκεκριμένα ότι βρίσκεται πάνω σε τρεις βασικούς εμπορικούς άξονες: Δύση – Κωνσταντινούπολη- Κίνα, Ευρώπη-Συρία-Άγιοι Τόποι, Αλεξάνδρεια – Κωνσταντινούπολη β) η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του Αιγαίου, η πληθώρα μικρών φυσικών λιμανιών και ορμίσκων που λειτουργούσαν ως κρησφύγετα και εναλλακτικά αραξοβόλια και παζάρια.
Την πειρατεία στο Αιγαίο ευνοούσε: α) η γεωγραφική θέση του Αιγαίου και πιο συγκεκριμένα ότι βρίσκεται πάνω σε τρεις βασικούς εμπορικούς άξονες: Δύση – Κωνσταντινούπολη- Κίνα, Ευρώπη-Συρία-Άγιοι Τόποι, Αλεξάνδρεια – Κωνσταντινούπολη β) η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του Αιγαίου, η πληθώρα μικρών φυσικών λιμανιών και ορμίσκων που λειτουργούσαν ως κρησφύγετα και εναλλακτικά αραξοβόλια και παζάρια.
3. Υπήρχαν περίοδοι της ιστορίας που το Αιγαίο δεν μαστίζονταν από την πειρατεία;
Πολύ λίγες. Είναι περίοδοι που η Ρωμαϊκή, η Μακεδονική ή η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατάφεραν να επιβάλλουν την τάξη στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο γενικότερα. Κάτι που δεν κατάφεραν αργότερα σχεδόν καμιά στιγμή της κυριαρχίας τους στο Αιγαίο ούτε οι Βένετοι, ούτε οι Οθωμανοί Τούρκοι, ούτε οι Άγγλοι.
Πολύ λίγες. Είναι περίοδοι που η Ρωμαϊκή, η Μακεδονική ή η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατάφεραν να επιβάλλουν την τάξη στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο γενικότερα. Κάτι που δεν κατάφεραν αργότερα σχεδόν καμιά στιγμή της κυριαρχίας τους στο Αιγαίο ούτε οι Βένετοι, ούτε οι Οθωμανοί Τούρκοι, ούτε οι Άγγλοι.
4. Ποιοι επιδίδονται στην πειρατεία και στον κούρσο στο Αιγαίο από τον 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα;
Από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα κυρίως Γενοβέζοι πειρατές λεηλατούν μουσουλμανικά καράβια ως συνέχεια των Σταυροφοριών, αλλά και μουσουλμάνοι πειρατές (Τούρκοι, Τυνήσιοι) που συνδέονται με πασάδες της Μικράς Ασίας. Στις αρχές του 16ου αιώνα το Αιγαίο υποφέρει από τις λεηλασίες του Μπαρμπαρόσα που έχει μπει στην υπηρεσία του Σουλτάνου. Λεηλατεί 80 παραθαλάσσιες πόλεις και μεταφέρει στα σκλαβοπάζαρα γύρω στους 30.00 ανθρώπους. Μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου όμως το 1571 και την ήττα του Οθωμανικού στόλου από τους δυτικούς ξεχύνονται κατά κύματα στη Μεσόγειο Θάλασσα και στο Αιγαίο χριστιανοί Μαλτέζοι, Φλωρεντίνοι, Βένετοι, Σικελοί, Ναπολιτάνοι, Ισπανοί, Κορσικανοί πειρατές. Ο 17ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη βενετοοθωμανική σύγκρουση. Στα πλαίσια αυτής της σύγκρουσης πολλοί πειρατές χρησιμοποιούνται εκατέρωθεν, ανάμεσά τους και ντόπιοι νησιωτικοί κυρίως πληθυσμοί. Μετά το τέλος των Βενετοοθωμανικών πολέμων το 1699 με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς αρχίζει η οικονομική και οικιστική ανάπτυξη του Αιγαίου. Ωστόσο η πειρατεία συνεχίζει να υφίσταται και έχει ενταχθεί πλέον στην οικονομική και κοινωνική νοοτροπία των αιγαιοπελαγίτικων κοινοτήτων.
Από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα κυρίως Γενοβέζοι πειρατές λεηλατούν μουσουλμανικά καράβια ως συνέχεια των Σταυροφοριών, αλλά και μουσουλμάνοι πειρατές (Τούρκοι, Τυνήσιοι) που συνδέονται με πασάδες της Μικράς Ασίας. Στις αρχές του 16ου αιώνα το Αιγαίο υποφέρει από τις λεηλασίες του Μπαρμπαρόσα που έχει μπει στην υπηρεσία του Σουλτάνου. Λεηλατεί 80 παραθαλάσσιες πόλεις και μεταφέρει στα σκλαβοπάζαρα γύρω στους 30.00 ανθρώπους. Μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου όμως το 1571 και την ήττα του Οθωμανικού στόλου από τους δυτικούς ξεχύνονται κατά κύματα στη Μεσόγειο Θάλασσα και στο Αιγαίο χριστιανοί Μαλτέζοι, Φλωρεντίνοι, Βένετοι, Σικελοί, Ναπολιτάνοι, Ισπανοί, Κορσικανοί πειρατές. Ο 17ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη βενετοοθωμανική σύγκρουση. Στα πλαίσια αυτής της σύγκρουσης πολλοί πειρατές χρησιμοποιούνται εκατέρωθεν, ανάμεσά τους και ντόπιοι νησιωτικοί κυρίως πληθυσμοί. Μετά το τέλος των Βενετοοθωμανικών πολέμων το 1699 με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς αρχίζει η οικονομική και οικιστική ανάπτυξη του Αιγαίου. Ωστόσο η πειρατεία συνεχίζει να υφίσταται και έχει ενταχθεί πλέον στην οικονομική και κοινωνική νοοτροπία των αιγαιοπελαγίτικων κοινοτήτων.
5. Ποιες είναι οι τρεις διεθνείς συγκυρίες που επέτρεψαν στους Έλληνες ν’ ασκήσουν την πειρατεία και τον κούρσο στο Αιγαίο τον 18ο αιώνα;
Τρεις διεθνείς συγκυρίες επέτρεψαν στους Έλληνες να ασκήσουν επικερδώς τον 18ο αιώνα την πειρατεία αλλά και τον κούρσο στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο. α) ο συνασπισμός των ευρωπαϊκών κρατών κατά της Γαλλίας και οι επιθέσεις φθοράς του γαλλικού εμπορίου και της εμπορικής ναυτιλίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι εχθροί της Γαλλίας και κυρίως οι Άγγλοι προτρέπουν τους Έλληνες να γίνουν κουρσάροι υψώνοντας στα πλεούμενά τους την αγγλική σημαία. β) η πραγματοποίηση των επεκτατικών βλέψεων της Ρωσίας εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για να επιτύχει τα σχέδιά της στο διάστημα των τριών ρωσοτουρκικών πολέμων η Αικατερίνη Β΄ και οι διάδοχοί της στρέφονται στους ορθοδόξους Έλληνες, τους ραγιάδες και τους υπηκόους της Βενετικής Δημοκρατίας και τους προτρέπουν να ασκήσουν καταδρομές κατά των Τούρκων υψώνοντας τη ρωσική σημαία. Οι Έλληνες ξεσηκώνονται και προχωρούν σε αρπαγές σε βάρος ξένων και ελληνικών πλοίων. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή του 1774 η Ρωσία παρέχει άσυλο σε χιλιάδες έλληνες νησιώτες αλλά και έμμεσα επιτρέπει εύκολα τη χορήγηση της ρωσικής υπηκοότητας στους έλληνες πλοιοκτήτες που μπορούν να ταξιδεύουν ασφαλώς με ρωσική σημαία. γ) η Γαλλική Επανάσταση και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι και ο αγγλικός αποκλεισμός των παραλίων της Δυτικής Μεσογείου.
Τρεις διεθνείς συγκυρίες επέτρεψαν στους Έλληνες να ασκήσουν επικερδώς τον 18ο αιώνα την πειρατεία αλλά και τον κούρσο στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο. α) ο συνασπισμός των ευρωπαϊκών κρατών κατά της Γαλλίας και οι επιθέσεις φθοράς του γαλλικού εμπορίου και της εμπορικής ναυτιλίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι εχθροί της Γαλλίας και κυρίως οι Άγγλοι προτρέπουν τους Έλληνες να γίνουν κουρσάροι υψώνοντας στα πλεούμενά τους την αγγλική σημαία. β) η πραγματοποίηση των επεκτατικών βλέψεων της Ρωσίας εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για να επιτύχει τα σχέδιά της στο διάστημα των τριών ρωσοτουρκικών πολέμων η Αικατερίνη Β΄ και οι διάδοχοί της στρέφονται στους ορθοδόξους Έλληνες, τους ραγιάδες και τους υπηκόους της Βενετικής Δημοκρατίας και τους προτρέπουν να ασκήσουν καταδρομές κατά των Τούρκων υψώνοντας τη ρωσική σημαία. Οι Έλληνες ξεσηκώνονται και προχωρούν σε αρπαγές σε βάρος ξένων και ελληνικών πλοίων. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή του 1774 η Ρωσία παρέχει άσυλο σε χιλιάδες έλληνες νησιώτες αλλά και έμμεσα επιτρέπει εύκολα τη χορήγηση της ρωσικής υπηκοότητας στους έλληνες πλοιοκτήτες που μπορούν να ταξιδεύουν ασφαλώς με ρωσική σημαία. γ) η Γαλλική Επανάσταση και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι και ο αγγλικός αποκλεισμός των παραλίων της Δυτικής Μεσογείου.
6. Ποιες άλλες είδη διαμορφωμένες συνθήκες ευνοούσαν το φαινόμενο της πειρατείας και του κούρσου στο Αιγαίο τον 18ο αιώνα;
Το φαινόμενο της πειρατείας και του κούρσου στο Αιγαίο ευννοούσαν: α) η άνοδος της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Αιγαίο ύστερα από τις εμπορικές συμφωνίες, γνωστές ως διομολογήσεις, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του δυτικών κρατών (αρχικά με Γαλλία και στη συνέχεια με Αγγλία και Ολλανδία) δημιούργησε μία ακατάπαυστη κίνηση στο Αιγαίο β) οι επί δύο αιώνες ναυτικοί πόλεμοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Βενετούς για τον έλεγχο του Αιγαίου είχαν ως αποτέλεσμα οι αντιμαχόμενες πλευρές να χρησιμοποιούν χριστιανούς πειρατές και κουρσάρους ως εναλλακτική και ανεπίσημη μορφή πολέμου γ) η έλλειψη κρατικού ελέγχου και εποπτείας στο Αιγαίο από την πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία προτιμούσε να οχυρώνει μόνο σημαντικές θέσεις δ) η φτώχεια και η εξαθλίωση στην οποία ζούσαν πολλοί νησιωτικοί πληθυσμοί στο Αιγαίο καθιστούσε την άμεση ή έμμεση εμπλοκή τους με την πειρατεία και τον κούρσο ως μόνη οικονομική διέξοδο, ενώ για κάποιους άλλους αποτελούσε στο μέλλον μέσο πλουτισμού και απαρχή για ενασχόληση με το εμπόριο και τη ναυτιλία.
Το φαινόμενο της πειρατείας και του κούρσου στο Αιγαίο ευννοούσαν: α) η άνοδος της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Αιγαίο ύστερα από τις εμπορικές συμφωνίες, γνωστές ως διομολογήσεις, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του δυτικών κρατών (αρχικά με Γαλλία και στη συνέχεια με Αγγλία και Ολλανδία) δημιούργησε μία ακατάπαυστη κίνηση στο Αιγαίο β) οι επί δύο αιώνες ναυτικοί πόλεμοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Βενετούς για τον έλεγχο του Αιγαίου είχαν ως αποτέλεσμα οι αντιμαχόμενες πλευρές να χρησιμοποιούν χριστιανούς πειρατές και κουρσάρους ως εναλλακτική και ανεπίσημη μορφή πολέμου γ) η έλλειψη κρατικού ελέγχου και εποπτείας στο Αιγαίο από την πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία προτιμούσε να οχυρώνει μόνο σημαντικές θέσεις δ) η φτώχεια και η εξαθλίωση στην οποία ζούσαν πολλοί νησιωτικοί πληθυσμοί στο Αιγαίο καθιστούσε την άμεση ή έμμεση εμπλοκή τους με την πειρατεία και τον κούρσο ως μόνη οικονομική διέξοδο, ενώ για κάποιους άλλους αποτελούσε στο μέλλον μέσο πλουτισμού και απαρχή για ενασχόληση με το εμπόριο και τη ναυτιλία.
7. Πόσα πειρατικά πλοία πλέουν στο Αιγαίο στις αρχές του 19ου αιώνα και πόσοι ασχολούνται με την πειρατεία;
Στις αρχές του 1828 γύρω στα 1.500 πλοία και 50.000 ναύτες ασχολούνται με την πειρατεία στο Αιγαίο. Σύμφωνα με μία αναφορά του Γάλλου ναύαρχου Δεριγνύ «το ένα τρίτον του άρρενος πληθυσμού της Ελλάδας ήτο αμέσως ή εμμέσως ανεμιγμένον σ’ αύτην».
Στις αρχές του 1828 γύρω στα 1.500 πλοία και 50.000 ναύτες ασχολούνται με την πειρατεία στο Αιγαίο. Σύμφωνα με μία αναφορά του Γάλλου ναύαρχου Δεριγνύ «το ένα τρίτον του άρρενος πληθυσμού της Ελλάδας ήτο αμέσως ή εμμέσως ανεμιγμένον σ’ αύτην».
8. Σε ποιον ανήκε ένα πειρατικό πλοίο;
Το πειρατικό ήταν ένα ιδιόκτητο πλοίο πολλών ιδιωτών, οι οποίοι συνήθως σχημάτιζαν ένα «σινάφι». Αυτοί παρείχαν το πλοίο, τη χρηματοδότηση και του αξιωματικούς και αφού αντάμειβαν το πλήρωμα, κρατούσαν τα λάφυρα για τον εαυτό τους. Ωστόσο υπήρχαν και μικρότερα πειρατικά πλοία, μια μικρή μπρατσέρα ή φρεγάτα ή ίσως κάποιο ταλαιπωρημένο μπριγκαντίνι στα οποία επέβαιναν πέντε έξι άντρες, οι οποίοι με μόνα τους εφόδια μία πυξίδα, ένα σακί αλεύρι, μερικά παξιμάδια, ένα ασκί λάδι, μέλι, λίγες πλεξούδες σκόρδα και κρεμμύδια και λίγο αλάτι μπορούσαν να ψάχνουν τη λεία τους για ένα μήνα στις θάλασσες.
Το πειρατικό ήταν ένα ιδιόκτητο πλοίο πολλών ιδιωτών, οι οποίοι συνήθως σχημάτιζαν ένα «σινάφι». Αυτοί παρείχαν το πλοίο, τη χρηματοδότηση και του αξιωματικούς και αφού αντάμειβαν το πλήρωμα, κρατούσαν τα λάφυρα για τον εαυτό τους. Ωστόσο υπήρχαν και μικρότερα πειρατικά πλοία, μια μικρή μπρατσέρα ή φρεγάτα ή ίσως κάποιο ταλαιπωρημένο μπριγκαντίνι στα οποία επέβαιναν πέντε έξι άντρες, οι οποίοι με μόνα τους εφόδια μία πυξίδα, ένα σακί αλεύρι, μερικά παξιμάδια, ένα ασκί λάδι, μέλι, λίγες πλεξούδες σκόρδα και κρεμμύδια και λίγο αλάτι μπορούσαν να ψάχνουν τη λεία τους για ένα μήνα στις θάλασσες.
9. Ποια η διαφορά πειρατών και κουρσάρων;
Οι κουρσάροι είναι φαινόμενο του 17ου και 18ου αιώνα. Ήταν πειρατές που δρούσαν εξουσιοδοτημένοι από κάποια αρχή να κάνουν «κούρσο», δηλαδή είχαν άδεια είτε από ένα κράτος είτε από έναν ηγεμόνα, φεουδάρχη να κλέψουν ή να εξολοθρεύσουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Υπολογίζεται πως οχτακόσια περίπου πλοία είχαν «πατέντα», «πάσο», «ρύσια γράμματα» (letters de marque), άδειες για καταδρομές στην Μεσόγειο την εποχή των ναπολεόντειων πολέμων (1803-1815).
Οι κουρσάροι είναι φαινόμενο του 17ου και 18ου αιώνα. Ήταν πειρατές που δρούσαν εξουσιοδοτημένοι από κάποια αρχή να κάνουν «κούρσο», δηλαδή είχαν άδεια είτε από ένα κράτος είτε από έναν ηγεμόνα, φεουδάρχη να κλέψουν ή να εξολοθρεύσουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Υπολογίζεται πως οχτακόσια περίπου πλοία είχαν «πατέντα», «πάσο», «ρύσια γράμματα» (letters de marque), άδειες για καταδρομές στην Μεσόγειο την εποχή των ναπολεόντειων πολέμων (1803-1815).
Ωστόσο η μεταπήδηση από τη μια μορφή πειρατείας στην άλλη ήταν πολύ συχνό φαινόμενο.
10.Πώς δρούσαν οι πειρατές;
Μετά από επιθέσεις (ρεσάλτα) σε πλοία στη θάλασσα ή σε χωριά στην ξηρά οι πειρατές λεηλατούσαν τα εμπορεύματα των πλοίων (συνήθως σιτηρά, κρασί, χαβιάρι, μπαχαρικά), άρπαζαν τις σοδειές και τα ζώα των χωρικών και πουλούσαν κορίτσια και αγόρια για σκλάβους.
Μετά από επιθέσεις (ρεσάλτα) σε πλοία στη θάλασσα ή σε χωριά στην ξηρά οι πειρατές λεηλατούσαν τα εμπορεύματα των πλοίων (συνήθως σιτηρά, κρασί, χαβιάρι, μπαχαρικά), άρπαζαν τις σοδειές και τα ζώα των χωρικών και πουλούσαν κορίτσια και αγόρια για σκλάβους.
11. Γινόταν πειρατεία από την ξηρά;
Οι Μανιάτες πειρατές, οι οποίοι λέγονταν και κακαβούληδες, επειδή φορούσαν μία σιδερένια χύτρα στο κεφάλι κατά τη διάρκεια του ρεσάλτου, κρύβονταν στις ακτές και με γρήγορα κωπήλατα πλοιάρια λεηλατούσαν εμπορικά πλοία που είτε είχανε μείνει ακίνητα λόγω άπνοιας, είτε με διάφορα τρυκ τα παρέσερναν σε βραχώδεις ακτές. Το μεγαλύτερο τους εμπόριο ήταν οι αιχμάλωτοι που τους πουλούσαν ως σκλάβους, γι’ αυτό και το Οίτυλο ονομαζόταν μεγάλο Αλγέρι.
Οι Μανιάτες πειρατές, οι οποίοι λέγονταν και κακαβούληδες, επειδή φορούσαν μία σιδερένια χύτρα στο κεφάλι κατά τη διάρκεια του ρεσάλτου, κρύβονταν στις ακτές και με γρήγορα κωπήλατα πλοιάρια λεηλατούσαν εμπορικά πλοία που είτε είχανε μείνει ακίνητα λόγω άπνοιας, είτε με διάφορα τρυκ τα παρέσερναν σε βραχώδεις ακτές. Το μεγαλύτερο τους εμπόριο ήταν οι αιχμάλωτοι που τους πουλούσαν ως σκλάβους, γι’ αυτό και το Οίτυλο ονομαζόταν μεγάλο Αλγέρι.
12. Ποια ήταν η μοίρα όσων αιχμαλωτίζονταν και πουλιούνταν ως δούλοι στα σκλαβοπάζαρα;
«Εκείνη την εποχή ένας δούλος μπορούσε να αξιοποιηθεί με τέσσερις τρόπους. Πρώτον, ως εργάτης. Δηλαδή αγόραζε κάποιος έναν άντρα για να δουλεύει στα χωράφια ή να κάνει τις αγγαρείες του σπιτιού, να σκάβει ένα χαντάκι ή να μεταφέρει βάρη. Αν είχε όμως την ατυχία να τον αγοράσουν για κωπηλάτη, θα ήταν αλυσοδεμένος μαζί με άλλους τριάντα, σαράντα, και θα τράβαγε κουπί μέχρι να πεθάνει από την κούραση, την αϋπνία και τις αρρώστιες. Δεύτερη κατηγορία δούλων αποτελούσαν όσοι είχαν πλούτο κι ο αγοραστής τους περίμενε να πάρει πολλά από τα λύτρα ή όσοι ήξεραν μια τέχνη που θα απέφερε κέρδη. Τρίτη κατηγορία δούλων ήταν όσοι είχαν αγοραστεί για να γίνουν μουσουλμάνοι. Αρκετοί πλούσιοι το είχαν χούι να αγοράζουν χριστιανούς και να τους κατηχούν στη δόξα του Αλλάχ. Τέταρτη και τελευταία κατηγορία σκλάβων ήτανε οι όμορφες νεαρές ή νεαροί που προορίζονταν για σύντροφοι.» (απόσπασμα από το βιλίο «Νι Πι ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό της ζωής, Γ. Χατζόπουλος, ΠΑΤΑΚΗΣ)
«Εκείνη την εποχή ένας δούλος μπορούσε να αξιοποιηθεί με τέσσερις τρόπους. Πρώτον, ως εργάτης. Δηλαδή αγόραζε κάποιος έναν άντρα για να δουλεύει στα χωράφια ή να κάνει τις αγγαρείες του σπιτιού, να σκάβει ένα χαντάκι ή να μεταφέρει βάρη. Αν είχε όμως την ατυχία να τον αγοράσουν για κωπηλάτη, θα ήταν αλυσοδεμένος μαζί με άλλους τριάντα, σαράντα, και θα τράβαγε κουπί μέχρι να πεθάνει από την κούραση, την αϋπνία και τις αρρώστιες. Δεύτερη κατηγορία δούλων αποτελούσαν όσοι είχαν πλούτο κι ο αγοραστής τους περίμενε να πάρει πολλά από τα λύτρα ή όσοι ήξεραν μια τέχνη που θα απέφερε κέρδη. Τρίτη κατηγορία δούλων ήταν όσοι είχαν αγοραστεί για να γίνουν μουσουλμάνοι. Αρκετοί πλούσιοι το είχαν χούι να αγοράζουν χριστιανούς και να τους κατηχούν στη δόξα του Αλλάχ. Τέταρτη και τελευταία κατηγορία σκλάβων ήτανε οι όμορφες νεαρές ή νεαροί που προορίζονταν για σύντροφοι.» (απόσπασμα από το βιλίο «Νι Πι ο τελευταίος πειρατής του Αιγαίου και το νερό της ζωής, Γ. Χατζόπουλος, ΠΑΤΑΚΗΣ)
13. Πόσοι περίπου ευρωπαιοι συνελήθησαν και πουλήθηκαν ως δούλοι σε διάσημα 2 αιώνων που ανθούσε η πειρατεία;
Ο ιστορικός Ρόμπερτ Ντέιβις υπολόγισε ότι μεταξύ του 1530 και του 1780 περίπου 1.000.000 – 1.250.000 Ευρωπαίοι αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν ως σκλάβοι στη Βόρεια Αφρική, κυρίως στο Αλγέρι, την Τύνιδα και την Τρίπολη αλλά και στην Κωνσταντινούπολη.
Ο ιστορικός Ρόμπερτ Ντέιβις υπολόγισε ότι μεταξύ του 1530 και του 1780 περίπου 1.000.000 – 1.250.000 Ευρωπαίοι αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν ως σκλάβοι στη Βόρεια Αφρική, κυρίως στο Αλγέρι, την Τύνιδα και την Τρίπολη αλλά και στην Κωνσταντινούπολη.
14. Πόσα χρήματα απαιτούνταν για να εξαγοράσει κάποιος έναν αιχμάλωτο ή δούλο;
Η συνήθης τιμή ανταλλαγής ενός αιχμαλώτου έφτανε τα 3.000 – 5.000 γρόσια, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που συλληφθέντες αντηλλάγησαν ακόμα και για 8.000 γρόσια.
Η συνήθης τιμή ανταλλαγής ενός αιχμαλώτου έφτανε τα 3.000 – 5.000 γρόσια, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που συλληφθέντες αντηλλάγησαν ακόμα και για 8.000 γρόσια.
15. Ποια νησιά ήταν τα γνωστότερα καταφύγια των πειρατών στο Αιγαίο;
Αρχικά οι Φούρνοι,η Ικαρία και η Σάμος για να προστεθούν στη συνέχεια η Μήλος, η Κίμωλος, η Μύκονος, η Ελαφόνησος, η Κάσος, οι Βόρειες Σποράδες, τα Ψαρά τα Κύθηρα, τα Σφακιά και η Μάνη, η Πάρος και η Μύκονος.
Αρχικά οι Φούρνοι,η Ικαρία και η Σάμος για να προστεθούν στη συνέχεια η Μήλος, η Κίμωλος, η Μύκονος, η Ελαφόνησος, η Κάσος, οι Βόρειες Σποράδες, τα Ψαρά τα Κύθηρα, τα Σφακιά και η Μάνη, η Πάρος και η Μύκονος.
16. Ποιοι είναι γνωστότεροι έλληνες πειρατές ή κουρσάροι; Ο Παναγιώτης Χριστόπουλος από τη Ζάκυνθο, ο Λιβαδίτης Λάμπρος Κατσώνης, ο Ιωάννης Βαρβάκης από τα Ψαρρά, ο Κωνσταντίνος Καλαμάτας από την Πάτμο, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ο Ανδρέας Μιαούλης…
17. Πώς συνέβαλε η πειρατεία στην άνοδο της ναυτιλιακής δραστηριότητας των νησιών του Αιγαίου;
Σε νησιά όπως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά η πειρατεία και ο κούρσος μακροπρόθεσμα λειτούργησαν ως ένας από τους πιο αποτελεσματικούς συσσώρευσης κεφαλαίου, το οποίο επενδύονταν σε παράλληλες εμπορικές δραστηριότητες. Μετά τις ρωσσοοθωμανικές συνθήκες του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα και ως το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων η εμπορική αστική τάξη των Αιγαιοπελαγίτικων κοινοτήτων θα ελέγχει τα ¾ της εμπορικής κίνησης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σε νησιά όπως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά η πειρατεία και ο κούρσος μακροπρόθεσμα λειτούργησαν ως ένας από τους πιο αποτελεσματικούς συσσώρευσης κεφαλαίου, το οποίο επενδύονταν σε παράλληλες εμπορικές δραστηριότητες. Μετά τις ρωσσοοθωμανικές συνθήκες του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα και ως το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων η εμπορική αστική τάξη των Αιγαιοπελαγίτικων κοινοτήτων θα ελέγχει τα ¾ της εμπορικής κίνησης στην Ανατολική Μεσόγειο.
18. Πώς επηρέασε η πειρατεία τον τρόπο δόμησης των νησιωτικών οικισμών και πώς δημιούργησε μια συγκεκριμένη αρχιτεκτονική, διαμορφώνοντας ακόμα και το φυσικό περιβάλλον των νησιών;
Εξαιτίας της πειρατείας οι νησιωτικοί πληθυσμοί εγκατέλειπαν τα παράλια και μετακόμιζαν τους οικισμούς τους σε ηπειρωτικές τοποθεσίες. Επίσης η αρχιτεκτονική των σπιτιών (πετρόκτιστα με μικρά παράθυρα και μικρές πόρτες στο χρώμα του περιβάλλοντος) και των χωριών (σπίτια ενωμένα το ένα με το άλλο ώστε να σχηματίζουν ένα περιμετρικό τοίχος) επηρεάστηκε από τις συνεχείς επιθέσεις των πειρατών.
Εξαιτίας της πειρατείας οι νησιωτικοί πληθυσμοί εγκατέλειπαν τα παράλια και μετακόμιζαν τους οικισμούς τους σε ηπειρωτικές τοποθεσίες. Επίσης η αρχιτεκτονική των σπιτιών (πετρόκτιστα με μικρά παράθυρα και μικρές πόρτες στο χρώμα του περιβάλλοντος) και των χωριών (σπίτια ενωμένα το ένα με το άλλο ώστε να σχηματίζουν ένα περιμετρικό τοίχος) επηρεάστηκε από τις συνεχείς επιθέσεις των πειρατών.
19. Τι ήταν οι βίγλες και οι βιγλάτορες;
Σ’ όλα τα νησιά και στις παράκτιες περιοχές υπήρχαν παρατηρητήρια, «βιγλαριά», απ’ όπου οι «βιγλάτορες» παρακολουθούσαν τα καράβια που πλησίαζαν στη στεριά. Μόλις διέκριναν κάποιο πλοίο, την ημέρα ειδοποιούσαν τον πληθυσμό υψώνοντας, συνήθως, κάποια σημαία και τη νύχτα έριχναν αναμμένους δαυλούς. Βέβαια κάτι ανάλογο έκαναν και οι πειρατές στα δικά τους μέρη, αλλά, κατά κανόνα, όχι για να προφυλαχτούν από κάποιον εχθρό παρά για να ληστέψουν κάποιο ανυποψίαστο καράβι.
Σ’ όλα τα νησιά και στις παράκτιες περιοχές υπήρχαν παρατηρητήρια, «βιγλαριά», απ’ όπου οι «βιγλάτορες» παρακολουθούσαν τα καράβια που πλησίαζαν στη στεριά. Μόλις διέκριναν κάποιο πλοίο, την ημέρα ειδοποιούσαν τον πληθυσμό υψώνοντας, συνήθως, κάποια σημαία και τη νύχτα έριχναν αναμμένους δαυλούς. Βέβαια κάτι ανάλογο έκαναν και οι πειρατές στα δικά τους μέρη, αλλά, κατά κανόνα, όχι για να προφυλαχτούν από κάποιον εχθρό παρά για να ληστέψουν κάποιο ανυποψίαστο καράβι.
20. Πόσο αληθινές είναι οι ιστορίες για τις γυναίκες της Μήλου;
Ο δυτικός περιηγητής Charles Thomson όταν το 1730 επισκέφθηκε τη Μήλο είχε να το λέει για τις γυναίκες που «έχουν ελευθέρια ήθη και αφροδίσια νοσήματα που οφείλονται στη μακροχρόνια συναλλαγή τους με τους Φράγκους πειρατές» (τον επικαλείται ο Κ. Σιμόπουλος στο βιβλίο του «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα»).
Ο δυτικός περιηγητής Charles Thomson όταν το 1730 επισκέφθηκε τη Μήλο είχε να το λέει για τις γυναίκες που «έχουν ελευθέρια ήθη και αφροδίσια νοσήματα που οφείλονται στη μακροχρόνια συναλλαγή τους με τους Φράγκους πειρατές» (τον επικαλείται ο Κ. Σιμόπουλος στο βιβλίο του «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα»).
21. Τι ρόλο έπαιξε η πειρατεία στην Επανάσταση του 1821;
Οι οικονομικές ελίτ που αναδύθηκαν μέσω της ναυτιλιακής δραστηριότητας (η οποία ήταν άμεσα συνυφασμένη με τον κούρσο και την πειρατεία) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821, χάρη στα κεφάλαια και την πολεμική εμπειρία που διέθεταν.
Οι οικονομικές ελίτ που αναδύθηκαν μέσω της ναυτιλιακής δραστηριότητας (η οποία ήταν άμεσα συνυφασμένη με τον κούρσο και την πειρατεία) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821, χάρη στα κεφάλαια και την πολεμική εμπειρία που διέθεταν.
22. Η Επανάσταση του του 1821 ευνοούσε την πειρατεία και τον κούρσο;
Αν και η πρώτη Ελληνική Κυβέρνηση και το υπουργείο Ναυτικών καταδίκασαν την πειρατεία και θέσπισαν κυρώσεις κατά των πειρατών, τονίζοντας την ανάγκη σεβασμού στις ουδέτερες σημαίες και εφιστούσαν την προσοχή στην αμερόληπτη νηοψία, ωστόσο στην πορεία με άδειες για κούρσο που εξέδιδε είτε η Ελληνική Κυβέρνηση είτε το Αγγλικό Ναυτικό οι Έλληνες ναυτικοί επιδόθηκαν σε ένα ανελέητο κυνήγι στην αρχή των Τουρκικών και Αιγυπτικών πλοίων και στη συνέχεια των Γαλλικών και Αυστριακών πλοίων. Χαρακτηριστική είναι η εγκύκλιος που εξέδωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης τον Ιούλιο του 1821, όπου μεταξύ των άλλων καθόριζε και τις πρώτες διατάξεις περί καταδρομής. Σ΄ αυτή έλεγε: «όποιος θέλει να αρματώσει και να εκβή εις κούρσος, πρέπει να πάρει από τους εφόρους του τόπου του αποδεικτικόν της τιμιότητος και αξιότητός του και με το αποδεικτικόν τούτο, να έρχεται εις μίαν των τριών νήσων, Ύδρα, Σπέτζιες και Ψαρά προκειμένου να πάρουν την άδεια». Στη συνέχεια καθόριζε τις συνέπειες για κείνους που δεν εφάρμοζαν σωστά την εγκύκλιο και ρύθμιζε τα της διανομής της λείας.
Αν και η πρώτη Ελληνική Κυβέρνηση και το υπουργείο Ναυτικών καταδίκασαν την πειρατεία και θέσπισαν κυρώσεις κατά των πειρατών, τονίζοντας την ανάγκη σεβασμού στις ουδέτερες σημαίες και εφιστούσαν την προσοχή στην αμερόληπτη νηοψία, ωστόσο στην πορεία με άδειες για κούρσο που εξέδιδε είτε η Ελληνική Κυβέρνηση είτε το Αγγλικό Ναυτικό οι Έλληνες ναυτικοί επιδόθηκαν σε ένα ανελέητο κυνήγι στην αρχή των Τουρκικών και Αιγυπτικών πλοίων και στη συνέχεια των Γαλλικών και Αυστριακών πλοίων. Χαρακτηριστική είναι η εγκύκλιος που εξέδωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης τον Ιούλιο του 1821, όπου μεταξύ των άλλων καθόριζε και τις πρώτες διατάξεις περί καταδρομής. Σ΄ αυτή έλεγε: «όποιος θέλει να αρματώσει και να εκβή εις κούρσος, πρέπει να πάρει από τους εφόρους του τόπου του αποδεικτικόν της τιμιότητος και αξιότητός του και με το αποδεικτικόν τούτο, να έρχεται εις μίαν των τριών νήσων, Ύδρα, Σπέτζιες και Ψαρά προκειμένου να πάρουν την άδεια». Στη συνέχεια καθόριζε τις συνέπειες για κείνους που δεν εφάρμοζαν σωστά την εγκύκλιο και ρύθμιζε τα της διανομής της λείας.
23. Τι θα φέρει το τέλος της πειρατείας (και της ληστείας) στο Αιγαίο;
Το τέλος της πειρατείας θα φέρει το πέρασμα του εμπορίου από την προκαπιταλιστική φάση στην καπιταλιστική και η ανάγκη για εγγυήσεις και σταθερότητα. Οι ανάγκες αυτές θα γεννήσουν τα σύγχρονα νεωτερικά με οργάνωση, νόμους και δομές. Οι χώρες αυτές θα απαιτήσουν από τον Καποδίστρια να καθαρίσει το Αιγαίο από τους πειρατές.
Το τέλος της πειρατείας θα φέρει το πέρασμα του εμπορίου από την προκαπιταλιστική φάση στην καπιταλιστική και η ανάγκη για εγγυήσεις και σταθερότητα. Οι ανάγκες αυτές θα γεννήσουν τα σύγχρονα νεωτερικά με οργάνωση, νόμους και δομές. Οι χώρες αυτές θα απαιτήσουν από τον Καποδίστρια να καθαρίσει το Αιγαίο από τους πειρατές.
24. Τι μέτρα πήρε ο Καποδίστριας το 1828 για την πάταξη της πειρατείας;
Ο Καποδίστριας ανέθεσε στον Ανδρέα Μιαούλη και τον Κωνσταντίνο Μιαούλη τη σύσταση δύο πολεμικών μοιρών, οι οποίοι με τη βοήθεια του Γαλλικού Ναυτικού επιδόθηκαν σε κυνήγι των πειρατών. Ωστόσο η δολοφονία του Καποδίστρια που ακολούθησε, αναζωπύρωσε τη δραστηριότητα των πειρατών.
Ο Καποδίστριας ανέθεσε στον Ανδρέα Μιαούλη και τον Κωνσταντίνο Μιαούλη τη σύσταση δύο πολεμικών μοιρών, οι οποίοι με τη βοήθεια του Γαλλικού Ναυτικού επιδόθηκαν σε κυνήγι των πειρατών. Ωστόσο η δολοφονία του Καποδίστρια που ακολούθησε, αναζωπύρωσε τη δραστηριότητα των πειρατών.
25. Τι σχέση έχει ο φόνος του Καποδίστρια με την πειρατεία;
Ο φόνος του Καποδίστρια δεν είναι άσχετος με την υψηλή ποινή που επέβαλε στους Μαυρομιχαλέους για την παράνομη δράση τους όσον αφορά το «κούρσο». Οι Μαυρομιχαλέοι είχαν άδεια από την επαναστατική κυβέρνηση να δρουν εναντίον οθωμανικών πλοίων, ωστόσο αυτοί έκαναν πειρατεία και σε δυτικοευρωπαϊκά πλοία.
Ο φόνος του Καποδίστρια δεν είναι άσχετος με την υψηλή ποινή που επέβαλε στους Μαυρομιχαλέους για την παράνομη δράση τους όσον αφορά το «κούρσο». Οι Μαυρομιχαλέοι είχαν άδεια από την επαναστατική κυβέρνηση να δρουν εναντίον οθωμανικών πλοίων, ωστόσο αυτοί έκαναν πειρατεία και σε δυτικοευρωπαϊκά πλοία.
26. Πότε εξαλείφθηκε οριστικά η πειρατεία στο Αιγαίο;
Τα πειρατικά πλοία εντέλει εξαφανίστηκαν οριστικά από το Αιγαίο το 1850, όταν το πολεμικό ναυτικό κατέστρεψε όλα τα πειρατικά ορμητήρια στο Αιγαίο. Από τη χρονιά εκείνη ξεκινάει ως ένδειξη ελευθερίας και το άσπρισμα των σπιτιών στο Αιγαίο από τους ντόπιους, καθώς δεν υπάρχει πλέον ο κίνδυνος των πειρατών.
Τα πειρατικά πλοία εντέλει εξαφανίστηκαν οριστικά από το Αιγαίο το 1850, όταν το πολεμικό ναυτικό κατέστρεψε όλα τα πειρατικά ορμητήρια στο Αιγαίο. Από τη χρονιά εκείνη ξεκινάει ως ένδειξη ελευθερίας και το άσπρισμα των σπιτιών στο Αιγαίο από τους ντόπιους, καθώς δεν υπάρχει πλέον ο κίνδυνος των πειρατών.
Ο Γιώργος Χατζόπουλος είναι δάσκαλος και συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου